تعريف سوپاپها :
سوپاپها قطعاتي هستند كه از انها براي باز و بستن دريچه هاي مجراي ورودي (مخلوط سوختني) و
خروج دود در موتور استفاده مي شود سوپاپي كه مجراي ورودي سوخت را باز و يا مي بندد سوپاپ
و سوپاپي كه مجراي دود را مي بندد سوپاپ دود مي نامند به طور كلي هر سيلندر داراي حداقل يك
سوپاپ هوا و يك سوپاپ دود مي باشد
جنس سوپاپ ها :
جنس سوپاپ ورودي معمولا از فولاد كروم نيكل و يا فولاد كبالت و يا فلزات ديگر مي باشد در حالي
كه سوپاپهاي دود از فلزاتي ساخته مي شود كه در مقابل حرارت زياد مقاومت داشته باشد مثل
فولاد كروم و نيكل زيرا كه حرارت بيشتري بر سوپاپ خروجي اثر مي كند
طرز ساختن سوپاپ :
سوپاپها را معمولا در داخل قالبهاي مخصوص با روش اهنگري مي سازند و بعد به وسيله سنگ زدن
ان را كامل مي كنند
خصوصيات يك سوپاپ خوب 1 – يك سوپاپ خوب بايد بتواند حرارت زياد را تحمل كند و هادي خوبي
براي انتقال حرارت خود به بدنه سرسيلندر باشد2- حرارت زياد نبايد باعث سوختگي و ايجاد خوردگي
در سوپاپ گردد 3- يك سوپاپ خوب بايد در مقابل ضربات مقاوم باشد 4- يك سوپاپ خوب بايد در
مقابل سائيدگي مقاومت نمايد
ساختمان سوپاپ :
1- سر سوپاپ (محل برخورد ان با اسبك)
2- محل قرار گرفتن خار نگهدارنده
3- ساق سوپاپ كه در گيت (يا راهنما) سوپاپ قرار مي گيرد
4- گوشت يا دامنه يا مخروطي سوپاپ
5- نشيمن گاه يا وجه سوپاپ
6- لبه سوپاپ
7- بشقابك يا نعلبكي سوپاپ
مكانيزم حركت سوپاپها در سيستم هاي مختلف :
1-در نوع Iشكل كه سوپاپها روي سرسيلندر بصورت يك رديفه يا دو رديفه قرار گرفته اندبه اين صورت
است كه ميل لنگ بوسيله دنده ميل سوپاپ را بحركت دراورده حال بادامك ميل سوپاپ نيروي خود را
به تايپت يا استكاني مي دهد سپس تايپت به ميل تايپت و ميل تايپت به اسبك و اسبك روي سر
سوپاپ ضربه زده و سوپاپ را باز مي كند و وقتي كه بادامك ميل سوپاپ از زير تايپت خارج شده فنر
سوپاپ باعث بسته شدن سوپاپ مي شود اين مراحل درموتورهاي ميل سوپاپ داخل براي سوپاپهاي
Iشكل صورت مي گيرد در نوع سوپاپهاي Iشكل كه ميل سوپاپ روي سرسيلندر قرار گرفته است
بدين صورت عمل مي شود كه بادامك ميل سوپاپ نيوي خود را از روي اسبك و يا روي تايپت وارد
مي كند كه باعث باز شدن سوپاپ مي شود
2- در نوع Lهد شكل قديم به اين صورت بوده كه سوپاپها بصورت ايستاده روي بلوك و در يك سمت
سيلندر قرار داشته و بادامك ميل سوپاپ نيروي خود را به تايپت و تايپت به سر سوپاپ نيرو وارد كرده
و باعث باز شدن ان مي شود
3- در نوع تي Tهد همه سوپاپها روي بلوك در دو طرف سيلندر قرار گرفته اند كه در اين سيستم از دو
ميل سوپاپ استفاده مي شد كه يكي از ميل سوپاپها نيروي خود را به تايپت و تايپت به سوپاپ ديگر
نيروي خود را به تايپت و تايپت به سوپا پ دود وارد مي كردند
4- در نوع Fهد كه در اين نوع سوپاپها هوا روي سرسيلندر و سوپاپهاي دود روي بلوك قرار دارند كه
ميل سوپاپ براي باز كردن سوپاپهاي هوا نيروي خود را به تايپت و تايپت به ميل تايپت و ميل تايپت
به اسبك و اسبك به سر سوپاپ كه باعث باز شدن سوپاپ هوا مي شود و براي باز شدن سوپاپهاي
دود نيروي ميل سوپاپ به تايپت و از تايپت به سر سوپاپ وارد مي شود در اين نوع از يك ميل سوپاپ
استفاده مي شود
شناخت سوپاپها :
شناختن سوپاپ ها و طرز قرار گرفتن انها روي سرسيلندر يكي از مواردي است كه يك مكانيك الزام
به ياد گرفتن ان دارد زيرا شناخت در مواقع فيلر گيري و قيچي كردن بدست اوردن احتراق و غيره
لزوم است
شناخت سوپاپها از نظر شكل ظاهري (زماني كه سوپاپ در دست ما قرار دارد )
الف:سوپاپ هوا داراي نعلبكي بزرگتر و گوشت نازكتر مي باشد جنس سوپاپ هوا از سوپاپ دود
نرمتر است
ب : سوپاپ دود داراي نعلبكي كوچكتر و گوشت كلفتر (دامنه پهن تر) مي باشد جنس سوپاپ دود
سخت تر از سوپاپ هوا ست
شناخت سوپاپها زماني كه موتور بسته است
1- از طريق مانيفولد : سوپاپهايي كه در مجاورت مانيفولد هوا قرار گرفته اند سوپاپ هوا و
سوپاپهاي كه در مجاورت دود قرار گرفته اند سوپاپ دود مي باشد اين طريق براي موتورهاي Iشكل
دو رديفه بسيار اسان مي باشد
2از بازي سوپاپها : با در نظر گرفتن تعداد دو سوپاپ براي هر سيلندر از ابتداي موتور دو سوپاپ را
جدا كرده سپس موتور را در جهت گردش خود با دست مي چرخانيم كه معمولا طرف راست است
(از جلوي موتور نگاه مي كنيم ) در اينجا دو حالت پيش مي ايد
الف : اول يك سوپاپ مي نشيند و سوپاپ بالا مي ايد و بلافاصله سوپاپ دوم مي نشيند يا باز
مي شود در اين حالت سوپاپ اول دود و دومي هواست
ب : اول يكي از سوپاپها باز مي شود و بسته مي شود و بعد از ان سوپاپ دوم تغيير نمي كند تا اينكه
با ادامه چرخش موتور بعد از 360 درجه شروع به باز شدن مي كند در اين حالت سوپاپ اول هوا و
دومي دود است
3-چون زاويه بادامكها حدودا 90 درجه با هم تفاوت دارند يعني بادامك سوپاپ دود 90 درجه از سوپاپ
هوا جلوتر است با توجه به جهت گردش بادامكها در اتومبيلهاي ميل سوپاپ رو مي توان سوپاپها را
تشخيص داد بادامك هايي كه جلوتر از ديگران هستند مربوط به سوپاپ دود و بعدي ها مربوط به
سوپاپ هوا هستند
طريقه باز كردن و بستن سوپاپ از سرسيلندر
ابتدا سوپاپ را با سمبه نشان علامت گذاري مي كنيم و يا يك قطعه چوب را هشت سوراخ كرده و
روي سوراخها را شماره گذاري مي كنيم و سوپاپها را به ترتيب پس از باز كردن در انها قرار مي دهيم
بهتر است سوراخ ديگري زير همان سوراخ اول جهت ميل تايپت و دو سري ميخ برا قرا ر دادن
استكانيها و فنرها و واشر نگهدارنده انها روي تخته نصب مي كنيم سپس با استفاده از فنر جمع كن
سپاپ با قرار دادن يك سر دستگاه قسمت پيچ تنظيم كه در انتها داراي واشر كلفتي مي باشد روي
بشقابك سوپاپ و سر ديگر دستگاه كه دو شاخه مانند است روي واشر نگهدارنده فنر قرار دارد و
دسته سوپاپ جمع كن را جمع كرده تا فنر جمع شود سپس خار ان را به راحتي خارج كرده سپس به
ارامي دسته فنر جمع كن را باز كرده تا فنر نپرد بعد از رها شدن فنر سوپاپ را از طرف اطاق احتراق
خارج مي كنيم و براي بستن سوپاپ سوپاپ را پس از مشخص شدن محل ان از طرف اطاق احتراق
داخل گيت خود كرده فنر را از پشت در روي ساق سوپاپ قرار داده و واشر نگهدارنده را نيز روي ان
قرا ر مي دهيم و توسط فنر جمع كن را جمع كرده و خارهاي نگهدارنده را توسط گريس در محل هاي
خود ثابت مي كنيم و سپس به ارامي دسته فنر چمع كن را ازاد مي كنيم پس از برداشتن فنر جمع
كن از روي ساق سوپاپ با زدن چند ضربه با چكش كائوچوئي امتحان مي كنيم
نكته مهم : در موتورهائي كه سوپاپ در بلوك قرار دارند براي در اوردن سوپاپها از وسط شروع كرده
تا به دو طرف موتور اين عمل ختم گردد و براي بستن نيز عكس از دو طرف موتور شروع به جمع كردن
سوپاپ ها مي كنيم
خنك شدن سوپاپها :
بطور كلي سوپاپ ها در معرض حرارت ناشي از عمل احتراق در سيلندر مي باشند و در اين ميان
حرارت سوپاپ دود بيشتر از سوپاپ هواست زيرا سوپاپ هوا با مخلوطي كه خنك است در معرض
تماس بوده و حرارت خود را بيشتر از دست مي دهد ولي سوپاپ دود در معرض حرارت ناشي از
احتراق نيز بوده كه حتي تا درجه سرخ شدن نيز مي رسد سوپاپها در موقع نشستن حرارت خود را
به سيت انتقال داده و سيت نيز حرارت خود را به بدنه كه با اب در تماس است مي دهد و بدين ترتيب
عمل انتقال حرارت انجام مي شود
ساق سوپاپ نيز حرارت خود را به گيت منتقل مي كند اگر به عللي سوپاپ كامل در جاي خود ننشيند
چون در موقع احتراق مقداري از گاز از كنار خود عبور داده در ضمن نمي تواند حرارت خود را منتقل
نمايدبه سرعت داغ شده و در اثر داغي بيش از اندازه خواص الياژي خود را از دست داده و به اصطلاح
مي سوزد در موتورهاي پر دور مانند موتورهاي مسابقه اي براي خنك شدن سوپاپها ساق انها را تو
خال ساخته و با سديم نيمه پر مي كنند سديم در حرارت حدود 100درجه سانتيگراد به حالت مذاب در
مي ايد در موقع حركت سوپاپ ها سديم به اطراف پاشيده و حرارت را از مركز نعلبكي سوپاپ گرفته
و به اطراف ساق ان منتقل و از ساق توسط گيت به سيستم خنك كننده موتور منتقل مي كند دوام
سوپاپ هاي سديمي بهتر از سوپاپ هاي معمولي است چون بهتر خنك مي شوند
روغن كاري سوپاپ ها :
چون ساق در گيت دائما در حال حركت است نياز به روغنكاري پيدا مي كند روغنكاري اين قسمت
توسط بخار روغن انجام مي شود اگر خود روغن به گيت برسد از انجا به داخل اطاق احتراق رفته
و مي سوزد براي جلوگيري از ورود روغن به گيت از دو نوع واشر لاستيكي استفاده مي شود نوع
اول كاسه نمد بوده و روي گيت سوپاپ قرار مي گيرد و نوع دوم واشر نازكي است كه پايين تر از خار
و مابين واشر نگهدارنده فنر و ساق سوپاپ قرار مي گيرد سر سوپاپ به علت اينكه دائما با ضربات
اسبك در تماس مي باشد توسط روغني كه از روي اسبك مي ريزد روغنكاري شده و اين روغن به
مقدار زيادي ضربات ناشي از اسبك را خنثي و عمر اين دو قطعه را افزايش مي دهد
دليل بزرگ بودن نعلبكي سوپاپ هاي هوا و نازكي گوش يا دامنه ان
در عمل مكش كه سوپاپ هوا باز است مخلوط هوا و بنزين وارد سيلندر مي شود در اين حالت بزرگ
بودن دهنه مجراي ورودي باعث بهتر انجام شدن مكش مي شود لذا براي مجراي بزرگ سوپاپ بزرگتر
نيز الزامي است كه مجرا را مسدود نمايد نازكي گوشت ان به دليل تماس با مخلوط خنك است
سوپاپ هو حرارت كمتري را تحمل كرده و در معرض حرارت كمتري نيز مي باشد
دليل كلفتي سوپاپ دود و كوچك بودن نعلبكي ان
دليل كلفتي سوپاپ دود به خاطر اين است كه سوپاپ دود در معرض حرارت زيادي بوده و پس بايد
از جنس سخت تري باشد و دامنه گوشت ان نيز كلفت تر انتخاب گردد تا در اثر حرارت زياد دود نسوزد
از اين لحاظ بايد كاملا مقاوم و با استقامت ساخته شود در ضمن كوچك بودن نعلبكي ان به خاطر اين
است كه زماني كه سوپاپ دود باز مي شود گاز داراي فشار بوده و در ضمن عمل خود پيستون نيز
كمك به خروج دود مي كند و نيازي به بزرگ بودن مجراي خروج دود نمي باشد
عيو سوپا ها :
سوپاپ به طور كلي مي تواند عيوب زير را پيدا كند لازم به ذكر است كه تمامي عيوب بايد توسط
مكانيك خودرو شناخته و روش رفع عيب ان را نيز كاملا بداند لذا بعد از خارج كردن سوپاپها و تميز
كردن انها سوپاپها را از جهت زير بررسي مي نمايم
1- نازك شدن لبه سوپاپ
2- پيچيدگي و تغيير شكل لبه سوپاپ
3- فرو رفتگي يا گود نشستگي سوپاپ
4- شكستگي سوپاپ
ممكن است به علت سرعت زياد موتور ضعيف بودن فنر سوپاپ – زياد بودن فيلر سوپاپ – هم مركز
نبودن ساق سوپاپ با سيت سوپاپ به وجود مي ايد
5- خال زدگي نشيمنگاه سوپاپ :
بعلت افزايش مصرف روغن موتور – عبور روغن از گيت سوپاپ – (روغن سوزي) موتور با دور كم قبل
گرم شدن كار كرده كه سبب خال زدگي در نشيمنگاه سوپاپ مي شود
6- چسبيدن ساق سوپاپ :
كمي خلاصي ساق سوپاپ با گيت –نارسايي روغن – تاب برداشتن ساق سوپاپ – جمع شدن كربن
قسمت پايين ساق – سوپاپ باعث بوجود امدن اين عيب مي شود
7- سوختگي سوپاپ
در اين حالت لبه سوپاپ ترك خورده و يا در يك نقطه كاملا ذوب مي شود سوپاپ غير استفاده مي باشد
سوختگي سوپاپ ها علل فراواني دارد از جمله الف : فيلر گيري سفت ب: تغيير شكل دادن سوپاپ
ج: چسبيدن سوپاپ د: ضعيف يا كج شدن فنر سوپاپ ه: آموزش مكانيك خودرو جوش اوردن موتور ز: اببندي نبودن سوپاپ
8- ترك خوردگي سوپاپ :
الف: داغ شدن بيش از حد موتور ب: فيلر سوپاپ اگر زياد باشد ج: هم مركز نبودن ساق با سيت
9 – قد كشيدن ساق سوپاپ
در اثر گرما و فشار زياد فنر ساق سوپاپ قد مي كشد و از اندازه اصلي بلتدتر مي شود اين نوع سوپاپ
قايل استفاده نمي باشد براي تشخيص اين امر سوپاپ را با يك سوپاپ نو مقايسه كنيد .
9- كچلي سر ساق سوپاپ
بر اثر فاصله زياد بين اسبك و سر سوپاپ ضربات اسبك باعث كچل شدن سر سوپاپ مي شود .اين
سوپاپ را تا حدي مي توان با سنگ زدن سر ان تعمير كرد
منبع : اتومكانيك به زبان ساده ( مهندس احمد امير تيموري)