از هنگامي كه اتينه لنوير( مراجعه به تاريخچه اتومبيل ) اولين موتور احتراق داخلي را ساخت و تكميل آن توسط چالز فرانكلين كترينگ، سيستم هاي مختلفي براي ايجاد جرقه در اتاق احتراق ابداع شده ا ند و روز به روز كارايي اين سيستم بالاتر رفته است . دسته بندي تمامي سيستم هاي جرقه موجود كار دشواري ميباشد. برخي از اين سيستم ها در قسمتهايي باهم شباهت دارند درحالي در قسمتهاي ديگر باهم متفاوتند .شركتهاي توليد كننده روشهاي مختلفي را براي انجام اين كار ابداع كرده اند .
در اينجا سعي ميشود ابتدا دسته هاي اصلي سيستهاي جرقه بيان شده . سپس تا انجا كه ممكن است انواع سيستم هاي بكار رفته در خودروها ( در هر دسته ) بطور خلاصه بيان شود.
دسته بندي سيستم هاي جرقه زني اتومبيل
بطور كلي سيستم هاي جرقه به 4 دسته كلي تقسيم بندي ميشوند.
سيستم جرقه مگنتي
سيستم جرقه پلاتيني
سيستم جرقه الكترونيكي
سيستم جرقه كنترل هوشمند
1. سيستم جرقه مگنتي Magneto Ignition System
يكي از سوالات اساسي براي تعيين سيستم جرقه مناسب در خودرو اين است كه آيا آن خودرو از باتري استفاده ميكند يا خير . در اكثر خودروهاي امروزي باتري وجود دارد اما استثناهايي نيز وجود دارد، مثلا اتومبيلهاي مسابقهاي براي كاهش وزن خورو باتري را پس از استارت زدن از روي اتومبيل خارج ميكنند ( يا از دستگاههاي استارتر مخصوص براي بكار انداختن موتور استفاده ميكنند ) يا موتور سيكلت ها كه انواع اوليه آن فاقد باتري بودند .
تنها سيستمي كه ميتواند بدون باتري هم جرقه لازم را توليد كند ،سيستم جرقه مگنتي ميباشد. اتومبيلهاي اوليه از اين سيستم استفاده ميكردند. امروزه موتورهاي هواپيماها ، اتومبيلهاي مسابقه اي و انواع زيادي از موتورهاي كوچك و بسياري از موتورسيكلت ها ( قديمي .... توجهداشته باشيد وقتي ميگوييم منظور موتور سيكلتهايي است كه داراي باتري نميباشند ) از سيستم جرقه مگنتي استفاده ميكنند. در اتومبيلهاي اوليه موتور توسط يك هندل به حركت درميآمد و جريان الكتريكي فقط براي ايجاد جرقه و محترق كردن سوخت استفاده ميشد. اين هندل در موتور سيكلت ها به صورت پايي وجود دارد. و در موتور هاي كوچك زميني بنزيني با استفاده ازيك سيم عمل همل هندل انجام مي شود ( كشيدن سيم ) .
مگنت هاي اوليه نوعي ژنراتور الكتريكي بودند كه برق مورد نياز سيستم هايي كه باتري ندارند را تامين ميكند. مگنت روي موتور نصب شده و انرژي حركتي موتور را گرفته ( مثلا روي فلايويل موتورسيكلت ها) و انرا به انرژي الكتريكي تبديل ميكند .اجزاي اصلي اين سيستم بسيار ساده ميباشد . يك فلايويل ، چند آهنرباي دائم كه روي فلايويل نصب ميشوند ( همان مگنت ) و يك (يا چند ) سيم پيچ ( بوبين يا كويل ) و در نهايت شمع و واير شمع .موتورهاي گازي نمونه بسيار خوبي از سيستم هاي اوليه مگنتي ميباشند . اگر درپوش سمت فلايويل موتور را جدا كرده و فلايويل را جدا كنيد . بوبين هاي مشاهده ميشوند.
اجزاء اصلي سيستم جرقه مگنتي ساده اتومبيل
اساس كار :
اگر سيمي خطوط ميدان مغناطيسي را ( به طور متناوب ) قطع كند در آن سيم جريان الكتريسته بوجود ميآيد . از اين قانون براي توليد جريان برق توسط تمامي مولد ها استفاده ميشود حال ميتواند ميدان مغناطيسي متحرك بوده و سيم ثابت باشد ( مگنتي ، آلترناتورها )يا برعكس سيم پيچ متحرك باشد و ميدان مغناطيسي ثابت ( دينام ). در سيستم مگنتي ، ميدان توسط فلايويل كه داراي چند آهنرباي دائم است بوجود ميايد . فلايويل حول سيم پيچ (آموزش مكانيكي بوبين ) كه ثابت هستند ميگردد و اگر پلاتين بسته باشد (شكل A,B) در سيم پيچ اوليه در جريان الكتريسيته بوجود ميايد.
هنگامي كه بادامك به پلاتين متحرك نيرو وارد ميكند و آنرا از پلاتين ثابت جدا ميكند (شكلC,D) جريان به سمت خازن جاري ميشود .( فقط طي چند صدم ثانيه اين مسير بوجود ميآيدو خازن پر ميگردد) خازن پس از پر شدن، تخليه شده و جريان به سمت سيم پيچ اوليه حركت ميكند و اصطلاحا مدار اوليه را شارژ ميكند پس از تخليه كامل برق خازن ، جريان در سيم پيچ اوليه قطع ميشود در اثر قطع ناگهاني جرياني به سيم پيچ ثانويه القا شده و با توجه به نسبت دور سيم پيچ ثانويه به اوليه ولتاژ آن به ميزان قابل توجهي افزايش پيدا ميكند .اين ولتاژ آنقدر هست تا بتواند از فاصله دهانه شمع عبور كند و در اين لحظه شمع جرقه ميزند.
توجه : نحوه عملكرد دقيق خازن وپلاتين در سيستم جرقه پلاتيني كاملا بيان خواهد شد
توجه : سيستم هايي كه داراي اين نوع جرقه مگنتي بودند ( معمولا موتور سيكلت ها قديمي) يك بوبين ديگر نيز براي تامين انرژي مورد نياز آن دارند . اين بوبين دوم معمولا برق لازم جهت روشنايي خودرو را تامين مينمود
مزايا و معايب :
با توجه به اين كه اين نوع سيستم اولين طرح براي سيستم جرقه ميباشد معايب بسيار دارد . مثلا كنترل كاملي بر تايمينگ جرقه نميتوان داشت مقدار آوانس اوليه نسبت به انواع ديگر محدود است . مزيت اين نوع سيستم ارزاني و كوچكي مجموعه ميباشد . بعلاوه نيازي به باتري بعنوان يك نيروده اوليه نيست .
نكته : در بازار سيستمي وجود دارد كه به نام سيستم مگنتي براي اتومبيلها ( طرح شتاب) . اين سيستم جزء سيستمهاي جرقه مگنتي به شمار نمي آيد .نام اصلي اين سيستم magnetically controlled electronic ignition ( كنترل الكترونيكي جرقه بوسيله مگنت ) كه به اختصار آنرا مگنتي مينامند و جزء سيستم جرقه الكترونيكي ميباشد
نكته : موتورسيكلتهاي امروزي كمتر از سيستم هاي ساده مگنتي استفاده ميكنند . اين موتورها يا از نوع مگنتي- باتري ميباشند (كه گروهي از معايب سيستم مگنتي ساده را رفع كرده ) و يا اينكه از سيستم باتري و كويل ( جرقه پلاتيني ساده ) و يا از نوعي سيستم جرقه الكترونيكي ( معمولا از نوع CDI ) استفاده ميشود
اصول كار جرقه زني بي دلكو
سيستم جرقه زني بي دلكو فورد در مقياس گسترده اي ان را به كار مي برد همه خصيصه هاي
سيستمهاي اوانس جرقه الكترونيكي را دارد اما به رغم استفاده از نوعي كوئل خاص بدون نياز به
دلكو به شمعها خروجي ميدهد تا جرقه بزنند
اين سيستم معمولا فقط روي موتورهاي 4و6 سيلندر نصب مي شود زيرا با افزايش تعداد سيلندر
سيستم كنترل بسيار پيچيده خواهد شد اين سيستم بر اساس جرقه هرز كار مي كند تقسيم جرقه
با استفاده از دو كوئل دو سر انجام مي شود كه متناوبا به وسيله واحد كنترل الكترونيكي برق
مي فرستد زمان جرقه زني به كمك اطلاعات دريافتي از حسگر وضعيت و دور ميل لنگ و نيز
تصحيحات مربوط به بار موتور و غيره تنظيم مي شود وقتي يكي از كوئلها برق مي فرستد در دو
سيلندر موتور يعني 1و4 يا 2و3 جرقه ايجاد مي شود جرقه ايجاد شده در سيلندري كه در حركت
تراكم است سبب اشتعال مخلوط هوا – سوخت متراكم مي شود جرقه ايجاد شده در سيلندر ديگر
اثري ندارد و هرز مي رود زيرا اين سيلندر تازه حركت تخليه را پايان رسانده است
به دليل پايين بودن كمپرس و دود در سيلندري كه جرقه هرز در ان ايجاد مي شود ولتاژ لازم براي
ايجاد جرقه فقط در حدود 3 كيلوولت است اين ولتاژ تقريبا برابر ولتاژ است كه در سيستمهاي
معمولي بين چكش برق و در دلكو ايجاد مي شود
بنابراين بر جرقه ايجاد شده در سيلندر ي كه حركت تراكم انجام داده است تاثير ندارد نكته جالبي
كه در اينجا بايد گوشزد كرد اين است كه در يكي از سيلندرها جرقه از الكترود زمين به سوي
الكترود مياني شمع مي جهد در گذشته چنين چيزي قابل قبول نبود زيرا كيفيت چنين جرقه اي به
اندازه كيفيت جرقه اي كه از الكترود مياني شمع مي جهد مطلوب نيست اما با انرژي قابل حصول
از سيستمهاي جرقه زني مدرن انرژي ثابت جرقه ايجاد شده در هر دو جهت كيفيت مطلوب دارد
در اين سيستمها عمر شمع كوتاهتر است
اجزاي سيستم جرقه زني بي دلكو
سيستم جرقه زني بي دلكو از سه جز اصلي تشكيل مي شود مدول الكترونيكي , حسگر وضعيت
ميل لنگ و كويل مخصوص در بسياري از سيستمهاي جرقه زني بي دلكو يك حسگر فشار منيفولد
نيز در مدول الكترونيكي گنجانيده شده است اين مدول به همان ترتيبي كار مي كند كه در مورد
سيستم اوانس جرقه الكترونيكي شرح داده شد
حسگر وضعيت ميل لنگ شبيه همان حسگري كار مي كند كه در بخش قبل توصيف شد اين حسگر
نيز نوعي حسگر رلوكتانس است كه در جلو چرخ لنگر يا در جلو چرخ القاكني درست در پشت فلكه
جلو ميل لنگ قرار مي گيرد چرخ القا كن 1-36 دندانه دارد كه به فاصله 10 درجه از يكديگر واقع شده
و جاي دندانه سي و ششم خالي است دندانه جا افتاده به فاصله 90 درجه از نقطه مرگ پاييني
سيلندرهاي 1-4 قرار مي گيرد اين وضعيت مرجع (عددي ثابت) بيش از نقطه مرگ بالايي نشانه
گذاري مي شود تا بتوان زمان يا نقطه جرقه زني را به صورت زاويه ثابتي پس از نشانه مرجع
محاسبه كرد در كوئل سيستم بي دلكو سيم پيچ ولتاژ كم از طريق يك پايانه مياني ولتاژ باتري را
دريافت مي كند سپس نيمه مناسب سيم پيچ به اتصال بدنه مدول وصل مي شود سيم پيچهاي
ولتاژ بالا مجزايند و به سيلندر هاي 1و4يا 2و3 اختصاص دارند
عيب يابي سيستم جرقه زني بي دلكو
سيستم جرقه زني بي دلكو بسيار اعتماد پذير است زيارا قطعات متحرك ندارد براي تعويض شمعها
بايد برنامه تعمير و نگهداري سازندگان پيروي كرد در هنگام بررسي شكل موجهاي ولتاژ بالا روي
نوسان ممكن است به سبب نبود واير اصلي همان وايري كه از كوئل به دلكو مي رود مشكلاتي
بروز كند غالبا با استفاده از واسطه مناسب مي توان اين مشكل را برطرف كرد اما باز هم بايد گيره
حسگر را به نوبت به هر يك از وايرها متصل كرد
كوئل سيستم جرقه زني بي دلكو را ميتوان با استفاده از اهم سنج امتحان كرد مقاومت هر يك از
سيم پيچها اوليه بايد 0.5 اهم و مقاومت هر يك از سيم پيچهاي ثانويه بايد بين 11 و 16 اهم باشد
اين كوئل در سرايط مدار باز ولتاژي بالاتر از 37 كيلوولت توليد مي كند
وايرهاي شمع بستهاي يكپارچه اي دارند كه مانع نفوذ اب و مشكلات ناشي از ارتعاش مي شود
حداكثر مقاومت هر واير ولتاژ بالا 30 كيلو اهم است اين سيستم قابل تنظيم نيست و تنها استثناي
ان تنظيم اكتان در بعضي از مدلهاست اين تنظيم شامل متصل كردن 2 پايه روي مدول به يكديگر
براي كاركرد عادي يا اتصال يك پايه به بدنه براي مصرف سوختي متفاوت است براي اطلاع از روش
عملي در هر تنظيم بايد با سازنده مشورت كرد
منبع : http://www.about_auto.blogspot.com