١- روانكاري و كاهش اصطكاك: اصلي ترين و مهمترين وظيفه هر روغني، روانكاري و كاهش اصطكاك بوده كه باعث بهبود راندمان موتور خواهد شد. تشكيل فيلم روغن با ضخامت مناسب، موجب كاهش سائيدگي قطعات مختلف تا كمترين حد ممكن مي گردد.
٢- انتقال حرارت: كمك به سيستم خنك كننده و خارج ساختن بخشي ازحرارت ايجاد شده در اثر كاركرد موتور.
٣- جلوگيري از زنگ زدگي و خوردگي: حفاظت سطوح قطعات فلزي در مقابل زنگ زدگي و خوردگي به علت فعل و انفعالات شيميايي.
٤- پاك كنندگي و معلق سازي: تعليق ذرات حاصل از سايش قطعات و تركيبات ناشي از احتراق سوخت و تجزيه روغن و پاك كردن سطوح در تماس.
٥- آب بندي سيستم: كمك به عمل آب بندي موتور با قرار گرفتن در فضاي بين رينگ پيستون و سيلندر كه موجب افزايش كارايي موتور خواهد شد.
٦- ضربه گيري: كاهش اثرات منفي ضربه هاي قطعات متحرك در حين كار.
٧- كاهش مصرف سوخت: در صورت استفاده از روغن با گريد مناسب، درلحظه استارت، زمان رسيدن روانكار به قطعات موتور كاهش يافته كه اين امر در پائين آوردن ميزان مصرف سوخت تأثير به سزائي دارد.
موارد ذكر شده از مهمترين وظايف يك روغن موتور مرغوب مي باشد. يك روغن موتور مناسب، محصولي است كه از روغن پايه مرغوب و مواد افزودني لازم توليد گردد. مهمترين مواد افزودني كه به روغن موتور اضافه مي شوند عبارتند از:
١- بالابرنده شاخص گرانروي
٢- پاك كننده ها و معلق كننده ها
٣- تركيبات ضد اكسيداسيون
٤- بازدارنده هاي خوردگي و زنگ زدگي
٥- پائين آورنده اصطكاك و مواد ضدسايش
٦- پائين آورنده نقطه ريزش
٧- ضد كف
اصطلاحات روغن
ويسكوزيته يا گرانروي: مقاومت سيال در مقابل جاري شدن كه اصطلاح غلط آن يعني »غلظت« رايجتر مي باشد. اين خاصيت، يكي از مهمترين مشخصه هاي هر روغن است كه در آزمايشات، معمولاً در دماهاي ٤٠ و ١٠٠ درجه سانتيگراد اندازه گيري مي شود. افزايش دما، موجب كم شدن گرانروي و پائين آمدن دما، باعث افزايش آن خواهد شد.
شاخص گرانروي (VI): معيار سنجش تغييرات گرانروي با تغييرات دما را گويند كه هر چه رقم آن بزرگتر باشد تغيير گرانروي روغن نسبت به دما كمتر خواهد بود.
نقطه ريزش: پائين ترين دمائي كه در آن، روغن همچنان توانائي جاري شدن را داشته و سياليت خود را حفظ مي نمايد.
نقطه اشتعال: حداقل درجه حرارتي است كه بخارات روغن با هوا، در اثر تماس شعله آتش، اشتعال لحظه اي خواهد داشت. علاوه بر مشخصات ذكر شده، دانسيته يا چگالي، نقطه احتراق، نقطه ابري شدن و عدد بازي كل (TBN) نيز از جمله خصوصيات روغن موتور محسوب مي گردند كه بعضاً توسط برخي توليد كنندگان ذكر مي گردد.
انتخاب روغن موتور
براي انتخاب يك روغن موتور مناسب، عوامل و پارامترهاي گوناگوني مي بايست مد نظر قرار گيرد يك روغن موتور مرغوب داراي گرانروي مناسب بوده و توانايي روانكاري بخشهاي مختلف موتور را دارا است. همچنين دوده و تركيبات حاصل از تجزيه روغن و بطور كلي رسوبات تشكيل شده روي قطعات بايد توسط روغن معلق نگه داشته شود و ضمناً روغن علاوه بر سازگاري با تركيبات آب بندهاي موجود، داراي اثرات بازدارندگي خوبي در مقابل زنگ زدگي، خوردگي، اكسيداسيون و سايش باشد.
طبيعي است تمامي موارد فوق الذكر از طريق آزمايشات گوناگون مشخص مي گردد و آن چيزي كه براي مصرف كننده نهايي اهميت دارد، بايستي به زبان ساده جهت انتخاب صحيح روغن موتور، توسط سازنده آن بيان گردد. بدين منظور سازندگان روغن موتور، دو پارامتر اساسي را با اصطلاحات نام و نام خانوادگي مطرح ساخته و تاكيد مي كنند كه اين دو لازم و ملزوم يكديگرند و هر انتخابي، بايستي با لحاظ همزمان اين دو عامل انجام گيرد.
الف) درجه بندي Society of Automotive Engineers) SAE): اهميت گرانروي به قدري است كه انجمن مهندسين خودرو (SAE) بر اين اساس طبقه بندي ويژه اي را بنا نهاده و يكي از دو معيار گزينش روغن موتور را گريد SAE مي داند. از لحاظ گرانروي، روغنها به دو بخش تقسيم مي شوند، تك درجه اي (Monograde) و چند درجه اي يا چهار فصل (Multigrade).
استفاده از روغنهاي تك درجه اي مانند ٢٠، ٣٠ يا ٤٠ در موتورهاي جديد منسوخ گرديده است و امروزه روغنهاي چند درجه اي، كاربري غالبي دارند. روغنهاي چند درجه اي كه با حرف W (نشانه زمستان) و دو عدد واقع در چپ و راست آن مشخص مي گردند، مانند 15W40، 20W50 از لحاظ كاركرد، مناسب جهت استفاده در تمام فصول سال مي باشند. عدد سمت چپ W، معياري از ويسكوزيته روغن در دماي پائين و عدد سمت راست، گرانروي در درجه حرارت بالا را نشان مي دهند. ثابت گرديده است كه مهمترين و با اهميت ترين خاصيت روغن، حضور آن از لحظه استارت تا خاموش كردن موتور بصورت بي وقفه و در تمامي قطعات متحرك و ثابت در تماس مي باشد و به منظور نيل بدين هدف، گرانروي پائين روغن در لحظه استارت، اهميت بالايي دارد. به همين علت استفاده از روغنهاي چند درجه اي كه در سرما ويسكوزيته پايين دارند و با روانكاري به موقع قطعات، تا حد زيادي از سايش جلوگيري مي كنند
ب) سطح كارايي: انجمن نفت آمريكا (API) (American Petroleum Institute) روغنهاي موتور را بر حسب كيفيت به دو گروه تقسيم نموده است. خودروهاي بنزيني در گروه Service Station) S يا محل تعويض روغن) و خودروهاي ديزلي در گروه Commercial) C يا خودروهاي تجاري) طبقه بندي مي گردند. آموزش مكانيك خودرو حروف انگليسي كه پس از هر يك از اين دو حرف قرار گيرند، نشان دهنده سطح كيفيت روغن خواهد بود به اين مفهوم كه حرف A پائين ترين سطح كارايي را نشان مي دهد و با بالا رفتن حروف، سطح كارايي، و يا به بيان ديگر كيفيت روغن نيز افزايش خواهد يافت.
لازم به ذكر است سطوح كارايي بالاتر، نشان از ميزان ادتيوهاي بيشتري در روغن مي باشد و بالطبع در آزمايشات و تستهاي آزمايشگاهي و موتوري، شرايط حادتري را تحمل مي نمايند. جدول ارائه شده، سطوح كارايي گوناگون را از ابتداي وضع، تاكنون نشان مي دهد. براي انتخاب يك روغن موتور مناسب، رجوع به راهنماي خودرو، سطح كارايي و ويسكوزيته روغن موتور را مشخص مي كند و كافيست مصرف كننده با مراجعه به محلهاي تعويض روغن و گزينش روغن موتوري با سطح كيفي و گرانروي مشابه كه در ظروف و بسته بندي استاندارد بوده و در يك شركت معتبر توليد شده باشد، حداكثر اطمينان از بابت كاركرد بهينه روغن در موتور را حاصل كند. در اين رابطه، »راهنماي روانكارهاي خودرو« شركت نفت پارس نوع روغن موتور براي خودروهاي مختلف را مشخص كرده است.